Kuthukuma na andu matuaa na uwau
Vai nzia imwe ya kulikya andu matuaa na uwau wa kulwa mawiani. Kulikya andu matuaa na uwau wa kulwa na andu ma nyumba syoo ni kilungu kya vata nthini wa wia wa kuvinga kulewa; twina vata wa kuelewa ni kyau ki vata muno kwa andu matuaa na uwau wa kulwa na woni woo na wikwatyo wa kuvinduka kwa ndua nikana kwithiwa na kuvinduka kwa maana. Kwa ngali imwe, undu uu ni vamwe na kuelewa maundu ala mesilite ma kuema kukuwa na aki na meko na tavia ila itonya kwithiwa sya kuumisya muno.
Ingi, nitukwenda uvoo iulu wa ni meko meva matonyethasya muno na ni miio na utethyo wiva ukwendeka nikana kuukita kulewa na kutua thayu museo mbee. Kwondu wa uu, ve vata wa andu matuaa na uwau wa kulwa kwithiwa kati wa wia nikana kuikiithya kana muvango wina maana kwoo.
Woni wa undu twaile kuola kulewa na kutonyethya andu matuaa na uwau wa kulwa, vate uu, wi kivathukanio kati wa andu kumana na kithio kyoo na vala mai. Kwoou, tuitonya kunengane nzia imwe ya kila vandu ya kwika wia uu. Vandu vake, nituunengane miao na mauthuthyo ma kuthukuma vamwe na andu matuaa na uwau wa kulwa , kuikiithya kana andu matuaa na uwau wa kulwa me kati wonini wa muvango na mawia ma kuvinga kulewa.
1 Meko na myanya yaile kwithiwa vo kwa onthe.
Andu matuaa na uwau uu me kivathukanio. Kwondu wa kuola kulewa, ve vata wa kulilikana kana maundu na myanya yaile kwithiwa vo kwa andu onthe. Andu angi nimatonya kwithiwa na isiii mbee kwa kutumika. Mavinda angi undu uu ni kumana na kiwango kyoo kya uwau wa kulwa, na mavinda angi kumana na musyawa, kavila, kiwango kya ukwati, usakui wa maundu ma kumanyana kimwii, masomo, muika na maundu angi.
Ila ukwambiaa muvango wa kuvinga kulewa, ni kawaida iwango sya kutumika kwithiwa syi itheo mwambiioni. Kethiwa vayithiitwe na maundu maingi nthini wa ndua, nivatonya kwithiwa na andu aniini mbee ala maneenete iulu wa uwau woo. Ingi nikutonyeka kukethiwa ti kawaida andu kuneena utheini iulu wa uwau wa mundu wa kulwa,na kwoou twaile kutunga muvea kwondu wa andu ma mbee ala meeyumia kuweta ngewa syoo.
Vate uu, nitwaile kwithiwa twisi ikundi syi kivathukanio kuma mwambiioni ila tukwambiia muvango,ila ikulikiilwa ni maundu ma uwau wa kulwa na kwithiwa na muvango wa kusakua atumika tuisuania ivathukanio ii nikana kukwata uvoo muthanthau, ona ethwa ni muthyani wa muvango. Undu uu nutonya kwenda, kwa ngelekanio, kuelewa isiii sya ikundi syi kivathukanio kutumika na kusuania iulu wa nzia sya kuveta isisii ii.
2 Manya kana myanya ya kutetea andu matuaa na uwau wa kulwa na asuvii moo nitonya kwithiwa yi ya mithemba yi kivathukanio
Kutetea kwa andu matuaa na uwau wa kulwa ti iulu wa kuneena mbee anduni kwoka. Ve vata wa kunenganae myanya yi kivathukanio. Kutumika nikutonya kuseuvwa mbee kwa kwitikila na kutetheesya andu matuaa na uwau wa kulwa ala mena utonyi na mawendi me kivathukanio. kwa ngelekanio, andu mena thina wa kuneena nimatonya kusakua misolo kana maundu angi makwonekana ni kana kunengane utumani woo, na angi makasakua misoa ya shairi, mbathi nikana kunengane uvoo woo me oka kana me kikundini kana maitetheewa ni, kwa ngelekanio, musuvii woo.
3 Kuneenea iulu wa maundu ala mundu wisilite ma uwau wa kulwa ni utwi wa kimwene
Twienda andu unywau kwiyumia kuneena iulu wa ngewa syoo sya kutua na uwau wa kulwa nikana kuukita kulewa nesa. Ii, kunengane ngewa ya mundu nikutonya kutuma andu angi mew'a mate na muio nundu yu ti lasima makekala na kimbithi. Vai undu wa aivu kutua na uwau wa kulwa, indi waile kwithiwa utwi wa mundu mwene ethwa nukwenda kuelesya ngewa yake. Kwondu wa uu, andu matuaa na uwau wa kulwa maile kwithiwa na kusiia ethwa nimekwenda kuweta ngewa yoo, undu mekwika uu, kwa uu, na muthemba wa uvoo ula mekwenda umanyike ni kila mundu. Ngalama na vaita sya kuneena ngewa ya mundu mwene nitonya kwithiwa kivathukanio kwianana na vala mundu utuaa, nuu maneena nake na mamunengaa uvoo wiva wa nthini. Andu nimatonya kwenda kunengane uvoo woo kwa nzia syi kivathukanio. Andu angi nimatonya kwithiwa mateyumbanitye kunengane uvoo menewe na matonya kwenda mbee kuema kumanyika nimo aau. Kwoou ni undu wa vata kwosa ivinda kutetheesya andu kuamua matanamba kuweta ngewa syoo vamwe na kuendeea muvangoni.
4 Tetheesya andu kuthima miisyo na vaita ila itonya kwithiwa vo kumana na kuneena uvoo woo ula mesilite kumana na uwau wa kulwa na kumatethya na kumasuvia ala mekwiyumia
Mivango ya kuukita kulewa nitataa kuseuvya vandu vaseo na va utethyo kwa andu ala matuaa na uwau wa kulwa nikana maikathuwe kumana na kuweta uwau woo. Kuweta ngewa ya maundu ala mundu wisilite nthini wa ndua vala ve kuelewa kunini na utethyo munini kwa andu matuaa na uwau wa kulwa nikutonya kwithiwa na miisyo. Atongoi ala matongoeasya maundu mavinda maingi nimendaa kwithiwa na unywau mwingi nikana kuendeesya kuvinduka kwa ndua. Kwondu wa uu ve vata wa kutetheesya andu ala meeyumia kuneena kuthima muisyo na vaita wa kuneena uvoo woo mbee wa andu na kusuania iulu wa undu matonya kwika uu kwa nzia ite muisyo na vala mekwiw'a me eanie.
Andu aingi ala mawetaa uvoo woo ingi nimawetaa vaita wa kukomana na andu tamo (ala mekutua na uwau wa kulwa na asuvii moo) vamwe na kuola kwilea ene na aivu.
Kwondu wa uu, ve vata wa kuseuvya voomu sya luusa ila itonya kusiw'a vamwe na ila ikuweta maundu aa kwa nzia yenekee na ikueleeka. Ve vata wa kumanya mithemba yi kivathukanio ya utethyo ila yivo. Uu ni vamwe na mashirika ma kisio na maundu ma kutethya mutandaoni , na ingi nivaile kwithiwa mundu muwete syitwa kuma kikundini ula waile kumanyithwa ila vekwendeka utethyo.
Uvoo uu waile kunenganwe mwambiioni; na mbee wa kunenganwe ve vata wa kumuvikia mundu na kumanya undu uendee na kuikiithya kana ni muima na e vandu vate muisyo.
5 Myanya ya kuseuvya uthuli na umanyi
Andu matuaa na uwau wa kulwa nimatonya kwithiwa na mavinya me kivathukanio, maundu ma kwenda na ngolu ila mekwenda kuvikia na kusangia nthini wa muvango wa kuukita kulewa. Kwoou, ve vata wa kuthukuma vamwe na andu matuaa na uwau wa kulwa nikana kuthima kiwango kya kutumika kila mekwenda na vala mekwenda kwikia vinya.
Andu amwe nimatonya kwenda kwithiwa na wia wa itina wa andu na angi kwithiwa mayiw'a me eanie na mamanyiite kuneena mbee wa andu, na kwoou kwithiwa na wia mbee wa andu. Ingi, andu amwe nimatonya kwenda kuneena uvoo woo mbee wa andu, indi makethiwa na vata wa kutetheew'a nikana kuvikia ngolu ii. Undu uu nutonya kwithiwa kwa kunewa mavundisyo na utethyo ni kana kwika wia na kutumika kwa uthangaau mbee.
Muvango ni waile kwikia vinya kutonyethya na kutetheesya andu kuvikia ngolu syoo nthini wa muvango wa kuukita kulewa na kumanya myanya ila yivo, mavundisyo na utethyo nikana kutethya andu kutumika.
6 Kukwata miio ya kutetea
Ve vata wa kukwata miio kwa andu me kivathukanio. Ona kau kulewa ni undu wa nthi yonthe, uvoo mwingi wa kutetea ukwatikanaa kwa kisungu kyoka na umite nthi syi ukwati wa kiwango kya iulu.
Uu niw'o ona kau andu 70% ala matuaa na uwau wa kulwa matuaa nthi syina ukwati wa nthi na wa kati. Kwalyula nginya ithyomo ingi nikutonya kutetheesya kukwatikana kwa uvoo ni andu aingi mbee.
Ingi, ona kau kulewa ni undu wa nthi yonthe, nikutonya kwithiwa kivathukanio kya kutengwa kumana na maundu ma kiindua, kithio na kiisiasa, na kuvinduwa nikana kwiania kithio na vandu nikutonya kutetheesya uvoo na utumani kwithiwa wi mwailu mbee kunduni kwi kivathukanio.
Mivango ya kundu ya Alzheimer's kana uwau wa kulwa nitonya kwithiwa na uvoo wa kutetea. Muthukumi wa vamwe naitu Alzheimer's Disease International nukunengane uvoo iulu wa mashirika ma kundu (www.alzint.org)
7 Iva andu kwondu wa ivinda yoo na uthuli
Undu tuneenanitye, kulikya andu mekutua na uwau wa kulwa kwi vata kwa muvango ona wiva wa kuukita kulewa na kwoou ila ukuvanga mawia, ve vata wa kusuania undu utonya kumaiva kwondu wa musango woo.
Uu ni vamwe na kuvanga mbee wa ivinda maundu ala mekwikwa na undu syi kwianana na syindu ila ingi syivo. Ingi ve vata wa kuseuvya undu wa kutongoesya maundu ma kuivya vamwe na kuivwa kwondu wa musango (vamwe na kiwango na undu kiunenganwe), kutungiwa mbesa ila matumia na undu kutumika kwoo kuuivywa.
Mavinda angi, nivaile kunenganwe matuvi angi ta mavundisyo, myanya ya kiindua, certificate, myanya ya kuelesya na kunengane masomo ma muvango. Nzia ii sya kuiva nisyaile kuelew'a nesa kwa ala mekusuania kutumika.
Ingi, vata wa maundu ala mesilite na uthuli wa andu matuaa na uwau wa kulwa na asuvii moo niwaile kuwetwa nesa kwa ala mekunengane mivango ya kuukita kulewa mwambiioni na ila muvango uendee.
